Delil Hukuk Bürosu
Borcunu ödemeyen borçlulara yönelik olarak başlatılan ve kesinleşmiş icra takiplerinde haciz ve satış gibi icrai işlemler vasıtasıyla tahsilat sağlanıp dosya kapatılmaya çalışılmaktadır. Ancak borçlunun tüm mallarına haciz konulması, kişilik haklarına aykırılık doğurabileceği gibi kamu düzenine de aykırılık teşkil edebilmektedir. Dolayısıyla kanun koyucu, çeşitli nedenler ile kimi malların haczedilemeyeceğine yönelik kanuni düzenlemelerde bulunma gereksinimi duymuştur. Örneğin borçlu kişi bir çiftçi ise, geçimini sağlamaya elverişli tek traktörü ve tek tarlası haczedilememektedir. Aynı şekilde borçlunun işsiz olması halinde, kendisine bağlanan işsizlik maaşı da haczedilemeyecektir.
Haczedilemeyecek mallar, İcra İflas Kanunumuzun 82. maddesinde, kısmen haczedilebilen mallar ise aynı kanunumuzun 83. maddesinde yer almaktadır. Aşağıda önce bu kanun maddelerini alıntılayacağız, sonrasında da tek tek haczedilemeyen ve kısmen haczedilebilen mallar konusu üzerine açıklamalarda bulunacağız.
Haczi Caiz Olmayan Mal ve Haklar İcra İflas Kanunu 82. Madde: "Aşağıdaki şeyler haczolunamaz: 1. Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar, 2. Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya, 3. Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri, 4. Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alat ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları, 5. Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları, 6. Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu, 7. Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat, Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları, 8. Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar, 9. Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri, 10. Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar, 11. Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar, 12. Borçlunun haline münasip evi, 13. Öğrenci bursları. Medeni Kanunun 807 nci maddesi hükmü saklıdır. 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bendlerdeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğmaması haline munhasırdır. Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır. İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir."
Kısmen Haczi Caiz Olan Şeyler İcra İflas Kanunu 83. Madde: "Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir. Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez. Önceden yapılan anlaşmalar başlıklı Madde 83/a: 82 ve 83 üncü maddelerde yazılı mal ve hakların haczolunabileceğine dair önceden yapılan anlaşmalar muteber değildir. Yavrulu hayvanların haczi başlıklı Madde 83/b: Hayvan hacizlerinde, anaları tarafından beslenme ve bakılmaya muhtaç olan yavrular analarından ayrı haczedilemiyecekleri gibi bunların anaları da yavrularından ayrı haczedilemezler. Taşınmaz Rehni Kapsamındaki Eklentinin Haczi başlıklı Madde 83/c: Taşınmaz rehni ipotek akit tablosunda sayılı bulunan eklenti taşınmazdan ayrı olarak haczedilemez. Türk Kanunu Medenisinin 777 nci maddesi hükmü saklıdır.
Devlet Malları ve Özel Kanunlarda Sayılmış Olan Mallar
Devletin Malları
Devletin malları hem yukarıda yer alan İİK 82. maddenin, hem de 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun adlı kanunumuzun koruması altındadır. 6183 sayılı Kanunumuzun 70. maddesinin birinci fıkrasında 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi iktisadi devlet teşekkülleri, kamu iktisadi kuruluşları, bunların müesseseleri, bağlı ortaklıkları, iştirakleri ve mahalli idarelerin malları hariç olmak üzere Devlet malları ile hususi kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen malların haczedilemeyeceği belirtilmiştir. Bu düzenlemeden de anlaşılabileceği üzere devlet mallarının haczedilemeyeceği kuralının dahi çeşitli istisnaları bulunmaktadır.
Devlet mallarının haczedilememesi, devletin egemenliği ve hukuk devleti oluşuyla alakalı bir müessesedir.
Özel Kanunlarda Sayılmış Olan Mallar
657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzun 203. ve 208. maddeleri gereği aile yardımı ödenekleri ve ölüm yardımı ödenekleri haczedilemez.
775 sayılı Gecekondu Kanununun 34. maddesi, 1. fıkrasının e. bendine göre belediyelerce tahsis olunan arsalar, yapılar ve bu arsalar üzerinde yapılan bina ile meydana gelen taşınmaz mallar, tahsis tarihinden itibaren l0 yıl süre içinde haczedilemez, işgal edilemez.
1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanunumuza göre vatani hizmet tertibinden bağlanan aylıklar hiç bir suretle haczedilemez.
1136 sayılı Avukatlık Kanununun 164. maddesinin 5. fıkrasına göre dava sonunda, kararla tarifeye dayanılarak karşı tarafa yüklenecek vekâlet ücreti avukata aittir. Bu ücret, iş sahibinin borcu nedeniyle takas ve mahsup edilemez, haczedilemez.
2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunumuza göre, korunmaya ve yardıma ihtiyacı olan aile ve kişilere yapılacak ödemeler ve sağlanacak yardımlar başkasına devir, temlik ve haciz edilemez.
2886 sayılı Devlet İhale Kanununa göre idarece alınan teminatlar, her ne suretle olursa olsun haczedilemez ve üzerine ihtiyati tedbir konulamaz.
4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre, korunma sandığının mevcudu Devlet malı hükmündedir. Korunma gelirleri ve korunma sandığındaki paraya haciz konamaz.
5102 sayılı Yüksek Öğrenim Öğrencilerine Burs Kredi Verilmesine İlişkin Kanunun 4. maddesinin 2. fıkrasına göre Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunca verilen burs-kredi ve nakdî yardımlar haczedilemez.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunumuzun 93. maddesi gereği sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu Kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez. Gelir, aylık ve ödenekler; 88 inci maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Buna göre haczi yasaklanan gelir, aylık ve ödeneklerin haczedilmesine ilişkin talepler, borçlunun onayı bulunmaması halinde, icra müdürü tarafından reddedilir.
5737 sayılı Vakıflar Kanununun 15. maddesine göre, vakıfların hayrat taşınmazları haczedilemez, rehnedilemez, bu taşınmazlarda mülkiyet ve irtifak hakkı için kazandırıcı zamanaşımı işlemez. Aynı kanunun 77. maddesine göre, Vakıflar Genel Müdürlüğüne ve mazbut vakıflara ait taşınmazlar Devlet malı imtiyazından yararlanır, haczedilemez, rehnedilemezler. Tüm iş ve işlemleri, her türlü vergi, resim, harç ve katılım payından istisnadır.
6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanununun 29/2. ve 39/B-2. maddelerine göre, kiralayan aleyhine icra yoluyla takip yapılması hâlinde finansal kiralama konusu mallar sözleşme süresi içinde haczedilemez. Tasarruf finansman şirketleri, tasarruf fon havuzu hesaplarını diğer hesaplarından ayırmak zorundadır. Tasarruf fon havuzu varlıkları, şirketlerin tasarruf finansman sözleşmelerinden kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesi dışında başka bir amaçla kullanılamaz, hapis hakkına, alacağın devir ve temlikine ve takasa konu edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, müşterilerin tasarruf finansman sözleşmelerinden kaynaklanan alacakları müstesna, kamu alacaklarının tahsili amacı da dâhil olmak üzere haczedilemez, üzerine ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz konulamaz veya iflas masasına dâhil edilemez.
Özel kanunlarda haczedilemeyeceği belirtilmiş olan mallar burada saydıklarımızla sınırlı değildir. Dolayısıyla alacaklı da olsa, borçlu da olsa tarafların mutlaka bir icra avukatı ile iletişime geçmesi ve profesyonel destek almasında fayda bulunmaktadır.
İcra İflas Kanununda ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda Sayılan Diğer Mallar
Bir avukatın, doktorun veya bir tornacının mesleki faaliyet yürütmesine yarayan her türlü eşya, elbise vb. haczedilemez. Aynı şekilde mesleğini bilgisayar ve bilgisayar programları üzerinden yürütmekte olan bir muhasebecinin bilgisayarı haczedilemez. Gördüğünüz üzere bu tip örneklerin sonu gelmemektedir. Somut olayın özelliklerine göre neredeyse her meslek grubu için ayrı ayrı inceleme yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla bu tip hallerde sürecin mutlaka icra avukatı aracılığıyla yürütülmesi elzemdir.
Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu olan eşyalar haczedilemez; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri haczedilebilir.
Borçlunun çiftçi olması halinde kendisinin ve ailesinin geçimleri için zaruri olan mallar haczedilemeyecektir. Örneğin çiftçinin tek traktörü veya kendisi ve ailesinin geçimini sağlamaya yarayacak düzeyde tek tarlası haczedilemez. Ancak bu durumda da çiftçi olduğunu iddia eden kişinin gerçekten çiftçi olup olmadığı ve hacze konu edilmek istenen arazinin yalnızca çiftçinin ailesinin geçimine yetecek düzeyde mi, yoksa bu düzeyin çok daha ötesinde mi olduğu incelemesi yapılacak ve somut olay adaleti sağlanacaktır. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi'nin 2016/8363 Esas ve 2017/1714 Karar sayılı kararında bu durum şu şekilde ifade bulmuştur:
"İİK.'nun 82.maddesinin birinci fıkrasının 4. bendinde; '' Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletlerinin..." haczedilemeyeceği belirtildikten sonra, aynı maddenin üçüncü fıkrasında; ''Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır'' hükmüne yer verilmiştir. Yine Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 02.12.1972 tarih ve 542/1979 Sayılı kararında; "maddede sözü edilen aile tabirine, davacının, kanunen geçindirmekle yükümlü olduğu kimselerin dahil olacağı ve haczi caiz olmayan arazi tespitinde, böyle bir ailenin geçimi için zaruri olup olmadığının göz önünde tutulması gerektiği" belirtilmiştir.
Borçlunun bu maddeden yararlanabilmesi için asıl uğraşısının çiftçilik olması gerekir. Yani geçimini çiftçilik ile temin etmelidir. Bunun için borçlunun bizzat kendisinin ziraat yapması zorunlu olmayıp tarım arazisini ortakçıya (yarıcıya) vermek suretiyle işletmesi veya kiraya vermesi halinde de bu madde uyarınca haczedilmezlik şikâyetinde bulunabilir. Asıl işi çiftçilik olan borçlunun yan gelir elde etmek amacıyla yan işler yapması çiftçilik sıfatını ortadan kaldırmaz. Böyle bir durumda, borçlunun kendisi ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazinin miktarı, haczedilen haczedilmeyen tüm taşınmazları, keşif ve bilirkişi incelemesi ile belirlenmeli ve borçlunun elde ettiği ek gelirler de dikkate alınarak hesaplama yapılmalı, borçlunun asıl uğraşısının çiftçilik olup olmadığı belirlenerek oluşacak sonuca göre karar verilmelidir.
Öte yandan çiftçi olan borçlunun, emekli maaşı alması da çiftçilik vasfını ortadan kaldırmaz. Böyle bir durumda borçlunun, kendisi ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazinin miktarı belirlenirken, aldığı emekli maaşı da dikkate alınarak hesaplama yapılması gerekir.
Somut olayda mahkemece borçlunun çiftçilik mesleğini icra edip etmediği, bakmakla yükümlü bulunduğu aile fertleri ve bunların gelir durumları araştırılmamış, yıllık geçinebileceği miktar belirlenmemiştir. Haczedilmezlik şikayetine konu arazilerin tarım amaçlı kullanılıp kullanılmadığı, eğer tarım amaçlı kullanılıyorsa taşınmazdan elde edilecek gelir ile borçlunun kendisi ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazinin miktarı keşif ve bilirkişi incelemesi ile tespit edilmemiştir.
O halde mahkemece, zirai bilirkişi ve kadastro bilirkişisinin de katılımıyla keşif yapılarak detaylı bilirkişi raporu düzenlettirilip, borçlunun ziraatle meşgul olup olmadığı ilgili kurumlardan araştırılıp, çiftçilik mesleğini icra ettiği tespit edildiği takdirde, yıllık geçinebileceği miktar belirlenip şikayet tarihinde haczedilen ve haczedilmeyen tüm taşınmazlarından elde ettiği gelir emekli maaşı da dikkate alınarak tespit edilip, haczedilen tarla vasfındaki taşınmazların kendisi ve ailesinin geçimi için zaruri olup olmadığı ya da ne kadarının zorunlu olduğu belirlendikten sonra oluşacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken, eksik inceleme ve yazılı gerekçe ile istemin reddi isabetsizdir."
Aynı şekilde, borçlunun geçimi ve ısınması için gerekli hayvanları, yiyecek, içecek stoğu ve yakacakları da haczedilemeyecektir.
Görüldüğü üzere kimi zaman tamamen teknik usul kurallarından ibaret olarak görülen icra hukukumuzda kuralların istisnaları dallanıp budaklanabilmekte ve hayli çeşitlenebilmektedir. Dolayısıyla ilamlı ve ilamsız her türlü icra takibi için mutlaka Ankara icra avukatı ile iletişime geçip profesyonel hukuki destek alınmasını tavsiye etmekteyiz.
